Koniec greenwashingu?

Greenwashing, zwany również ekościemą, jest celowym wprowadzaniem w błąd na temat środowiskowych walorów produktów. Badania pokazują, że konsumenci coraz częściej chcą dokonywać świadomych zakupów, preferując wybór towarów wyprodukowanych z poszanowaniem środowiska. Producenci widzą w tym szansę na przyciągnięcie klientów, ale nie zawsze zielony marketing jest zgodny z prawdą. Kłamstwo nie popłaca, o czym już niedługo przekonają się firmy stosujące greenwashing. UE pracuje nad dyrektywą, która ma uszczelnić system środowiskowego oznakowania produktów. Dyrektywa nazywana jest potocznie Green Claims Directive, a jej pełna nazwa to dyrektywa w sprawie uzasadniania wyraźnych oświadczeń środowiskowych i informowania o nich (dyrektywa w sprawie oświadczeń środowiskowych). Co zmienią nowe przepisy?

Smutna prawda o pseudoekologicznym marketingu

W uzasadnieniu do dyrektywy przedstawiono niepokojące dane na temat skali greenwashingu. W dokumencie czytamy, że:

„Komisja przeprowadziła dwa spisy oświadczeń środowiskowych: jeden w 2014 r., a drugi w 2020 r. W badaniach tych przeanalizowano próbę 150 oświadczeń środowiskowych dotyczących szerokiego zakresu produktów pod kątem zgodności z zasadami określonymi w dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych, tj. jasnością, jednoznacznością,  dokładnością i weryfikowalnością. W badaniu z 2020 r. stwierdzono, że znaczna część oświadczeń środowiskowych (53,3 %) zawiera niejasne, wprowadzające w błąd lub bezpodstawne informacje na temat właściwości środowiskowych produktów w całej UE i w wielu kategoriach produktów. W ramach spisu oświadczeń środowiskowych w 2020 r. przeanalizowano również uzasadnienie takich oświadczeń pod kątem jasności, dokładności oraz stopnia, w jakim są one poparte dowodami, które można zweryfikować. Z analizy wynika, że 40 % oświadczeń było nieuzasadnionych. Wyniki te zostały także potwierdzone w trakcie akcji kontrolnej UE przeprowadzonej w listopadzie 2020 r. przez organy współpracy w zakresie ochrony konsumentów. W przypadku ponad połowy (57,5 %) z 344 oświadczeń dotyczących zrównoważonego rozwoju, które poddano ocenie, organy uznały, że przedsiębiorca nie przedstawił wystarczających elementów, które pozwoliłyby na ocenę prawdziwości oświadczenia. W wielu przypadkach organy miały trudności z ustaleniem, czy oświadczenie dotyczyło całego produktu, czy tylko jednego z jego elementów (50 %), czy dotyczyło przedsiębiorstwa, czy tylko niektórych produktów (36 %) oraz którego etapu cyklu życia produktów dotyczyło (75 %).”

Walka z greenwashingiem

Dyrektywa Green Claims wprowadza obowiązek, aby oświadczenia i oznakowania środowiskowe były sprawdzane przez weryfikatora spełniającego następujące wymagania:

1. weryfikator jest osobą niezależną od produktu, którego dotyczy oświadczenie środowiskowe, lub od przedsiębiorcy związanego z tym oświadczeniem,
2. weryfikator, jego kierownictwo najwyższego szczebla oraz pracownicy odpowiedzialni za realizację zadań związanych z weryfikacją nie mogą brać udziału w działalności, która może zagrażać niezależności ich osądów lub wiarygodności w odniesieniu do działań weryfikacyjnych,
3. weryfikator i jego pracownicy wykonują zadania związane z oceną zgodności z najwyższym stopniem rzetelności zawodowej, muszą posiadać konieczne kwalifikacje techniczne oraz nie mogą być poddawani żadnym naciskom ani zachętom, zwłaszcza finansowym, które mogłyby wpływać na ich osąd lub wyniki działań weryfikacyjnych,
4. weryfikator dysponuje wiedzą fachową, sprzętem i infrastrukturą wymaganymi do przeprowadzania działań weryfikacyjnych, w odniesieniu do których został akredytowany,
5. weryfikator dysponuje wystarczającą liczbą odpowiednio wykwalifikowanego i doświadczonego personelu odpowiedzialnego za wykonywanie działań weryfikacyjnych,
6. pracownicy weryfikatora dochowują tajemnicy zawodowej w odniesieniu do wszystkich informacji uzyskanych podczas wykonywania działań weryfikacyjnych,
7. jeżeli weryfikator zleca podwykonawstwo określonych zadań związanych z weryfikacją lub korzysta z usług jednostki zależnej, ponosi pełną odpowiedzialność za zadania wykonywane przez podwykonawców lub jednostki zależne, a także ocenia i monitoruje kwalifikacje podwykonawcy lub jednostki zależnej oraz wykonywane przez nich zadania.

Certyfikat zgodności

Rozwiązaniem problemu fałszywych oświadczeń i oznaczeń środowiskowych ma być certyfikat zgodności wystawiany po pozytywnej weryfikacji produktu. Certyfikat ma poświadczać, że oświadczenie lub oznakowanie spełnia wymagania prawne. Oświadczenie może mieć formę fizyczną lub w postaci hiperłącza, kodu QR lub równoważnego środka. Informacje zwarte w oświadczeniu obejmują co najmniej następujące elementy:

1. aspekty środowiskowe, rodzaje wpływu na środowisko lub efektywność środowiskową objęte oświadczeniem,
2. w stosownych przypadkach – odpowiednie normy unijne lub międzynarodowe,
3. podstawowe badania lub obliczenia wykorzystane na potrzeby dokonania oceny, pomiaru i monitorowania wszelkiego wpływu na środowisko, aspektów środowiskowych lub efektywności środowiskowej objętych oświadczeniem, bez pomijania wyników takich badań lub obliczeń oraz wyjaśnień dotyczących ich zakresu, założeń i ograniczeń, chyba że informacje te stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa,
4. krótkie wyjaśnienie sposobu, w jaki dokonano usprawnień będących przedmiotem oświadczenia,
5. certyfikat zgodności, dotyczący uzasadnienia oświadczenia oraz informacje kontaktowe weryfikatora, który wystawił ten certyfikat,
6. w przypadku wyraźnych oświadczeń środowiskowych dotyczących klimatu, które opierają się na kompensowaniu emisji gazów cieplarnianych – informacje na temat zakresu, w jakim opierają się one na takim kompensowaniu i czy dotyczą redukcji lub pochłaniania emisji,
7. podsumowanie oceny, które jest jasne i zrozumiałe dla konsumentów, do których skierowane jest oświadczenie, i które jest sporządzone w co najmniej jednym z języków urzędowych państwa członkowskiego, w którym składa się oświadczenie.

Kontrola oświadczeń i oznakowań

Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do wyznaczenia organów kontrolnych, których uprawnienia obejmują co najmniej:

1. uprawnienia dostępu do istotnych dokumentów, danych lub informacji odnoszących się do naruszenia przepisów, w dowolnej formie lub w dowolnym formacie, i bez względu na nośnik lub miejsce ich przechowywania, a także uprawnienia do uzyskania informacji, danych lub dokumentów lub sporządzenia ich kopii,
2. uprawnienia do żądania od każdej osoby fizycznej lub prawnej dostarczenia istotnych informacji, danych lub dokumentów, w dowolnej formie lub w dowolnym formacie i bez względu na nośnik lub na miejsce ich przechowywania w celu ustalenia, czy doszło lub dochodzi do naruszenia przepisów i w celu ustalenia szczegółów dotyczących tego naruszenia,
3. uprawnienia do wszczynania dochodzeń lub postępowań z własnej inicjatywy w celu doprowadzenia do zaprzestania naruszeń,
4. uprawnienia do żądania od przedsiębiorców przyjęcia odpowiednich i skutecznych środków zaradczych oraz podjęcia odpowiednich działań w celu zaprzestania naruszenia,
5. uprawnienia do przyjmowania, w stosownych przypadkach, nakazów sądowych w odniesieniu do naruszeń,
6. uprawnienia do nakładania kar za naruszenia przepisów.

Kara za greenwashing

Kłamstwo nie popłaca i przekona się o tym firma, która oszukuje w oświadczeniach środowiskowych. Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie muszą zapewnić, aby kary za greenwashing obejmowały:

1. grzywny, które skutecznie pozbawiają podmioty odpowiedzialne za naruszenia korzyści ekonomicznych uzyskanych w wyniku dopuszczenia się przez nie naruszeń, oraz podwyższenie poziomu takich grzywien w przypadku ponownego naruszenia,
2. konfiskatę dochodów uzyskanych przez przedsiębiorcę z transakcji obejmujących odnośne produkty,
3. czasowe wykluczenie na okres maksymalnie 12 miesięcy z procedur udzielania zamówień oraz z dostępu do finansowania publicznego, w tym procedur przetargowych, dotacji i koncesji.

Kara musi być uzależniona od istoty, wagi, zakresu i czasu trwania naruszenia, jego charakteru (tj. umyślnego lub nieumyślnego), kondycji finansowej strony za nie odpowiedzialnej, korzyści ekonomicznych płynących z naruszenia oraz od wszelkich wcześniejszych naruszeń lub innych czynników obciążających.